HISTORIJAT DINASTIJE HALIFA EMEVIJA I ABBASIJA DIO 30.

Priredio: Nijaz SALKIĆ

Uvod

Historija me jako zanimala još iz doba moga odrastanja i djetinjstva. Posebno zanimanje pokazujem za islamsku povijest od ranog početka, pa kroz srednji vijek i sve do današnjih dana.

 Cijela sadašnja situacija muslimana je u direktnoj vezi sa nastankom i funkcionisanjem islamske države i civilizacije. U nekoliko nastavaka, uz Allahovu pomoć ću podastrijeti osnivanje i trajanje dinastija Emevija i Abbasija iz knjige »Istorija islama«, od Besima Korkuta, izdane u Sarajevu 1935. godine.

Drugi otsjek

VRHUNAC OSMANLIJSKE MOĆI

Poslije osvojenja Egipta prizna sultan Selimovu vrhovnu vlast Hajrudin Barbarosa, vladar iz sj. Afrike, te Turska još više ojača na Sredozemnom moru.

 

 Kad je stupio na tursko prijestolje Sulejman I Zakonodavac 926-974 (1520-1566) bijahu ujedinjeni pod turskom vlašću svi muslimani oko Sredozemnog mora. On odmah povede borbu protiv tadanje rastrojene Ugarske i osvoji Šabac i Beograd 927 (1521). Pošto osvoji Rodos od vitezova Ivanovaca 929 (1522) poče sultan Sulejman navaljivati na Ugarsku i na Mohačkog polju 932 (1526) izgubi ugarski kralj Ljudevit Jagelović i bitku i život. Sa ovim porazom iščeznu samostalnost Ugarske. Sulejman zatim osvoji ugarske posjede u Bosni: Jajce, Banjaluku i Klis, ali uzalud opsjeda Beč.

 Tada je istočna Ugarska sa Erdeljom i Slavonijom izabrala za kralja erdeljskog vojvodu Zapolju, a zapadna sa Hrvatskom Habsburgovca Ferdinanda. Turci učine Zapolju svojim vazalom, osvoje Budim i osnuju turski pašaluk sa sjedištem u Budimu, a Habsburgovce prisile  na plaćanje godišnjeg danka u iznosu od 30.000 dukata.

Sultan Sulejman u borbama sa šiijskom Perzijom osvoji jedan dio Armenije i Irak s Bagdadom, te na istoku proširi svoju državu. Njegova flota osvojila je od Portugalaca nekoliko luka čak u Indiji. Portugalci su plovili oko Afrike za Indiju i time promijenili put trgovini koja je do tada išla iz Indije kroz Crveno more i preko Sueza u Aleksandriju.

 Na posljednjem svome pohodu na Austriju umre Sulejman I., najveći osmanlijski sultan, a naslijedi ga Selim II 974-982 (1566-1574), koji osvoji od Mletaka Kipar i pripoji Jemen, Tunis i Maroko svojoj državi. Ujedinjene kršćanke sile pobijede tursku flotu kod Lepanta 979 (1571), ali ovaj poraz ne donese nikakvih teritorijalnih promjena.

OPADANJE OSMANLIJSKE MOĆI

Za slijedećih osmanlijskih sultana počela je slabiti turska država. Ratovi sa Perzijom otežavali su joj borbu u Evropi, a dvorske intrige i janičarska samovolja rastrojila je unutrašnju snagu države. U to doba papa Kliment VIII pokrenu akciju da se ujedine kršćanske sile i dignu na bunu kršćani u Turskoj. Nato nastanu ustanci Srba u Banatu i oko Peći, Albaneza i Crnogoraca, ali ustanci budu ugašeni. U ovome ustanku Austrija je bunila i pomagala balkanske države. Pošto je ona rat vodila mlitavo dođe do mira sa Turskom, po kome ostaše stare granice. Iako se je spoljašni izgled Turske održao, neprestane bune janičara slabile su njenu moć, a ni najveći krvnik janičarski sultan Murad IV 1032-1049 (1623-1640) ne može slomiti moć ove priviligirane vojske.

 Radi Erdelja navali Ahmed Ćuprilić sa velikom vojskom na austrisku Ugarsku, ali bude razbijen 1075 (1664), a u ratu Austrije i Svete Lige protiv Turske 1094-1110 (1683-1699) Kara Mustafa opsjede Beč, ali od ujedinjenih kršćanskih sila bude razbijen. Poslije ovoga poraza poče Turska gubiti komad po komad Ugarske, dok ne bi osvojen i Budim 1097 (1686). Mirom u Karlovcima Austriji je priznata sva Ugarska osim Banata i Hrvatske do Une i Velebita.

 Kasnije je Turska ratovala sa Rusijom, Mlecima i Austrijom, od koje je bila pobijeđena kod Petrovaradina. Mirom u Požarevcu 1130 (1718) izgubi Turska Srem, Banat i neke krajeve u sjevernoj Bosni i Srbiji. U rusko-austrijskom ratu protiv Turske, Rusi zauzmu Azov, Adžakov i Jaš, a Turci pobijede Austriju i mirom u Beogradu 1151 (1739) izgubi Austrija sve tekovine požarevačkog mira, osim Banata i Srema, a Sava i Dunav posta granica između Austrije i Turske, i osta sve do 1295 (1878).

Poslije beogradskog mira Turska nije popravila svoje stanje, jer je centralna vlast u državi oslabila, a janičarska vojska nije više bila ravna stajaćim vojskama kršćanskih država.

 U rusko-turskom ratu, koji se završi Kučuk-Kajnardžiskim mirom 1188 (1774) ustupi Turska Rusiji oblast između Dnjepra i Buga i Kerdž, odreče se vrhovne vlasti nad krimskim Tatarima i kavkazskim narodima. Rusija se poslije ovoga mira poče miješati u unutrašnje prilike Turske, prisvojivši sebi protektorat nad kršćanima u Turskoj. Poslije ovoga mira preuze Rusija voćstvo u oslobođenju balkanskih naroda, a naskoro anektira Krim 1197 (1783), koji je predašnjim mirom bio nezavisan.

 Sultan Selim III 1203-1222 (1789-1807) nastojao je da uvede reforme u Turskoj, ali nije uspjeo. Za njegova vremena diže ustanak u Srbiji Karađorđe 1219 (1804), ali ovaj ustanak bi ugušen 1228 (1813). Drugi srpski ustanak pod Milošem Obrenovićem 1230 (1815) donese Srbijii autonomiju, a Miloš posebnim beratom dobi nasljedno kneževsko dostojanstvo 1246 (1830).

 Potsticani od Rusije digoše i Grci ustanak u Moreji, Tesaliji, Rumeliji i na ostrvima. Iako je ustanak bio ugušen, naročito pomoću egipatskog namjesnika Muhamed Ali paše, Engleska i Rusija interveniraše u korist Grčke. U londonskom ugovoru 1242 (1827) obaveza se Rusija, Engleska i Francuska da će Grčka dobiti neku ograničenu autonomiju. Novi rusko-turski rat završi se mirom u Edreni 1245 (1829), po kojem Rusija dobi neke krajeve u Aziji i bi ugovoreno da će Turska priznati odluku velikih sila glede Grčke. Nato konferencija velikih sila proglasi Grčku nezavisnom kraljevinom 1245 (1830).

Kada dođe na tursko prijestolje Mahmud II 1223-1255 (1808-1839), uništi janičarsku organizaciju i uvede vojsku po evropskom uzoru. Ove njegove reforme izazvaše bosanske muslimanske velikaše, koji izvojevaše pobjedu nad turskom vojskom na Kosovu polju. Turska ponovo opremi vojsku, koja pobijedi ove bosanske ustaše kod Sarajeva 1247 (1832).

 

 Egipatski namjesnik Muhamed Ali paša tražio je naknadu za sve usluge koje je činio Turskoj prilikom ugušivanja ustanka u Grčkoj. Ali kada ne dobi obećanu nagradu zarati na Turski i zauze Siriju. Turci reorganizuju svoju vojsku i navale na Muhamed Ali pašu, da povrate Siriju, ali budu potučeni. Nato se umiješaju evropske sile i Muhamed Ali paša dobi nasljedno namjesništvo u Egiptu 1257 (1841).

U slijedećem nastavku, inšaAllah: Borbe balkanskih naroda i Rusije protiv Turske