Priredio: Nijaz SALKIĆ
Uvod
Historija me jako zanimala još iz doba moga odrastanja i djetinjstva. Posebno zanimanje pokazujem za islamsku povijest od ranog početka, pa kroz srednji vijek i sve do današnjih dana.
Cijela sadašnja situacija muslimana je u direktnoj vezi sa nastankom i funkcionisanjem islamske države i civilizacije. U nekoliko nastavaka, uz Allahovu pomoć ću podastrijeti osnivanje i trajanje dinastija Emevija i Abbasija iz knjige »Istorija islama«, od Besima Korkuta, izdane u Sarajevu 1935. godine.
ISLAMSKE VJERSKE ZNANOSTI
Tefsir. Za svoga života tumačio je Božji poslanik Muhammed a.s. pojedine odlomke Kur'ana, a poslije njegove smrti tumačili su Kur'an znameniti ashabi, među kojima se je najviše istekao Muhammedov a.s. stričevič Ibnul-Abas. Ova tumačenja prenošena su među svijet u obliku predanja. Tumačenje Kur'ana po ashabima počeše poslije sabirati islamski učenjaci u posebna djela, te se tako razvi zasebna grana književnosti tefsir i već početkom drugog stoljeća imamo pisane tumače Kur'ana. Kasnije znameniti tumači Kur'ana bijahu: Muhamed ibnu Džerir Et-Taberi (umro 310 [922]), Ebul-Kasim Mahmud Ez-Zamahšeri (538 [1143]), Fahrudin Er-Razi(606 [1209]) i Abdulah ibnu Omer El-Bejdavi (685 [1286]).
Kako je Kur'an zakonik po kojem se muslimani vladaju u svom privatnom i javnom životu, islamski učenjaci posvetiše tumačenju Kur'ana veliku pažnju, te danas imamo u islamskoj književnosti nekoliko stotina raznih tefsira.
Hadis. Riječi Muhammeda a.s., njegov rad i sve ono što je šutnjom odobrio zove se hadis ili sunne, koji se uzima kao drugi šerijatski dokaz. Poslije smrti Muhammedove a.s. sabraše ashabi Kur'an, ali njegove izreke bijahu razasute među sve one, koji su ga čuli gdje govori ili vidjeli da nešto radi. Još za njegova života neki su ashabi pisali njegove mudre izreke, a ostali samo pamtili i to svakom prilikom prepričavali onima, koji to nisu čuli. Kada se islamska država raširi, raziđoše se ashabi u razne krajeve svijeta. Svaki od njih znao je mnoge hadise i kako je hadis drugi šerijatski dokaz, islamski učenjaci počeše ovo dragocjeno blago sakupljati, putujući radi toga u najudaljenije krajeve islamske države. Još umejevićki halifa Omer ibnu Abdul-Aziz pisa svojim namjesnicima da se sakuplja hadis bojeći se da se od ovoga blaga šta ne zagubi. Prilikom sakupljanja ovoga blaga islamski učenjaci su bili vrlo oprezni da se među hadise ne uvuku i oni neistiniti, te primahu samo one hadise koji su sigurno od Muhammeda a.s. prepričani.
Početkom drugog stoljeća sakupljaju se marljivo hadisi, a naskoro iza toga nikoše najvjerodostojnije hadiske zbirke. Prvo djelo o hadisu, po imenu „El-Muvetta“, napisa Malik ibnu Enes, osnivač malikijskog mezheba. Poslije Imami Malika islamski učenjaci sakupljahu hadis, ali najveći vrhunac dostiže ova grana književnosti u trećem stoljeću u kojem življahu najveći poznavaoci hadiske nauke. Među zbirkama hadisa priznate su dvije kao najvjerodostojnije, a to su djela koja napisaše: Ebu Abdulah Muhamed ibnu Ismail El-Buhari (umro 251 [865]) i Muslim ibnul-Hadžadž En-Nejsaburi (261 [875]). Poslije ove dvojice napisaše svoje također vjerodostojne zbirke hadisa ovi islamski učenjaci: Ebu-Davud Es-Sidžistani (275 [888]), Ebu Isa Et-Tirmizi (279 [892]), Ebu Abdurahman En-Nesai (304 [915]) i Ebu Abdulah Muhamed ibnu Madže (273 [886]). Ovih šest zbirki hadisa smatraju islamski učenjaci kao najvjerodostojnija vrela hadiske nauke, te se skupa zovu: el-kutubus-siite (šest knjiga).
Šerijatsko pravo (fikh). Kur'an i hadis bijahu izvor iz kojeg su islamski učenjaci crpili pojedine sudove, a državna uprava i njeni činovnici donosili su zakone i presude, koje su morale imati oslonca u Kur'anu i hadisu. Uporedo sa tefsirom i hadisom razvijaše se posebna grana islamske vjerske književnosti fikh (šerijatsko pravo), koji je obuhvatao vjerske obrede (ibadat) i odnose ljudi među sobom i prema državi (muamelat). Dok su drudi narodi, koji su stvorili velike države i osjetili potrebu izdavanja zakona, kao Rimljani i dr., trebali mnogo stoljeća, da izrade svoje zakone, muslimani su imali temelje svih mogućih zakona u Kur'anu i hadisu, te za nekoliko decenija izradiše islamsko šerijatsko pravo, kojem nema para.
Prvi sudija bijaše sami Muhammed a.s., a poslije njega ashabi koji se istakoše poznavanjem šerijatskog pravo kao: Ebu Bekr, Omer, Osman, Ali, Abdurahman ibnu Avf, Abdurahman ibnu Mes'ud i Ebu Musa El-Eš'ari. Poslije ashaba znameniti šer. pravnici bijahu: Seid ibnul-Musejjeb, Ebu Bekr ibnu Abdurahman, Kasim, Urve, Sulejman i Haridže, čija pravna mišljenja bijahu priznata od čitavog islamskog svijeta. Pravna mišljenja ovih prvih muslimana ne bijahu sakupljena niti popisana, jer je u početku Islama bilo dosta učenih ljudi, koji su za svaki slučaj mogli izreći sud neposredno iz Kur'ana i hadisa. Kada stanovništvo islamske države naraste na nekoliko desetina miliona, ukaza se potreba pisanja šerijatskog prava, te islamski učenjaci počeše sakupljati pravna mišljenja ashaba i ostalih velikih poznavaoca šerijatskog prava.
Prilikom crpljenja sudova i pravnih mišljenja iz Kur'ana i hadisa, po velikim islamskim šerijatskih pravnicima, stvoriše se razni pravci (mezhebi) od kojih se održaše do danas četiri, čiji su zasnivači ova četvorica imama: 1. Ebu Hanife Numan ibnus-Sabit 80-150 (696-767), imam hanefijskog mezheba, čija pravna mišljenja popisaše i razradiše njegovi učenici: Ebu Jusuf El-Ensari (umro 182 [798]); 2. Malik ibnu Enes (umro 179 [795]), znameniti šerijatski pravnik i imam malikijskog mezheba; 3. Muhamed ibnu Idris Eš-Šafii (umro 204 [820]), imam šafiijskog mezheba i 4. Ahmed ibnu Muhamed ibnu Hanbel (umro 241 [855]), imam hanbelijskog mezheba.
Pravna mišljenja ove četvorice velikih islamskih učenjaka poprimi tokom vremena sav islamski svijet i danas u svim krajevima muslimani postupaju prema naučavanju ovih velikih imama. Kasniji islamski učenjavi razgradiše i sistematski središe ovu granu nauke i stvoriše jednu veličanstvenu književnost šerijatskog prava.
Osim tefsira, hadisa i fikha razvi se na prostranom polju islamske vjerske književnosti dogmatika (ilmul-kelam), kojoj je bila zadaća da sve vjerske istine dovede u sklad sa zdravim razumom i misticizam (tesavvuf), kojem je bila svrha da prodre u najdublje tajne vjerskoga čuvstva i da se uzdigne do najvišeg shvatanja Boga.
Nauka o jeziku. U pogansko doba polagahu Arapi veliku važnost na čistoću jezika, te njihove pjesme bijahu biser jezične ljepote. Kur'an je objavljen na najrečitijem i najljepšem narječju arapskog jezika i ljepota njegove jezične forme osvajaše srca svih onih koji su ga slušali. Prilikom čitanja i tumačenja Kur'ana bijaše pomoćno sretstvo proučavanje arapskoga jezika, te se nauka o jeziku smatra jednom granom vjerske književnosti. Kada narodi, koji su govorili drugim jezicima, primiše Islam, počeše pogrešno čitati tekst Kur'ana i griješiti u govoru, što ponuka neke islamske učenjake da pišu gramatiku i sintaksu arapskog jezika, oslanjajući se na Kur'an i čisti arapski jezik.
Prvi pisa o pravilima arapskog jezika: Ebu-Esved Ed-Dueli (umro 69 [688]), a iza njega proširiše ovu granu znanosti njegovi sljedbenici, dok ne dođoše najveći arapski filozofi: Halil ibnu Ahmed El-Ferahidi (umro 175 [791]) i Ebul-Bišr Amr ibnu Osman Sibevejh (umro (180 [796]), koji obradiše do tančine gramatiku i sintaksu arapskoga jezika. Arapski filozofi nisu se samo bavili pisanjem arapske gramatike, nego zađoše i među plemena, koja su poznata po čistoći jezika i sakupiše njihove pjesme i narodne poslovice. Tom prilikom bi sakupljeno veliko blago bogatog arapskog jezika. Naročito gradovi Basra i Kufa bijahu poznati po svojim filozofima. Znameniti sakupljači narodnoga blaga bijahu: Ibnu Kutejbe, Ebul-Abas, El-Muberrid i Džahiz, čija su djela izvor narodnog jezičnog blaga.
U slijedećem nastavku, inšaAllah: Svjetovna književnost
Ni komentarjev:
Objavite komentar